आपण या लेखात पुरंदर किल्ल्या विषयी संपुर्ण माहिती बघणार आहोत जसे की पुरंदर किल्ल्याची माहिती मराठीत, किल्ल्याचा इतिहास, किल्ला ची रचना, किल्ल्याजवळ भेट देण्यासाठी सर्वोत्तम ठिकाणे इत्यादी.
पुरंदर किल्ल्याची संपूर्ण माहिती Purandar Fort Information In Marathi
पुरंदर किल्ला महाराष्ट्रात पुण्याजवळ आहे. हा किल्ला छत्रपती शिवाजी महाराजांचे पुत्र छत्रपती संभाजी महाराज यांचा जन्म याच किल्ल्यात झाला असे सांगितले जाते. हा तो किल्ला होता जिथून उगवत्या मराठा राज्याने विजापूर सल्तनतच्या आदिलशाह आणि मुघलांविरुद्ध मोहीम सुरू केली. किल्ला दोन भागात विभागला आहे. गडाचा खालचा भाग माची म्हणून ओळखला जातो, तर वरचा भाग बालेकिल्ला म्हणून ओळखला जातो. त्या काळात किल्ल्याचा खालचा भाग हॉस्पिटल आणि छावणी म्हणून काम करत असे. तर वरचा भाग तीन बाजूंनी तीव्र थेंबांनी वेढलेला आहे.
| किल्ल्याचे नाव | पुरंदर किल्ला |
| किल्ल्याचा प्रकार | गिरिदुर्ग |
| किल्ल्याची उंची | 1390 मीटर |
| स्थान | पुणे, महाराष्ट्र भारत |
| मालक | भारत सरकार |
| प्रवेश शुल्क | फुकट |
| किल्ल्याची वेळ | सकाळी 9 वा ते सायंकाळी 5 वा |
| जवळचे गाव | सासवड |
| किल्ल्याची स्थापना | 1350 |
| चढाईची श्रेणी | सोपी |
बाले किल्ला मध्ये केदारेश्वर (शिव) मंदिर देखील आहे. गडावर असंख्य मंदिरे आहेत. किल्ल्याचे नाव पुरंदेश्वर देवाच्या मंदिरावरून पडले आहे. नारायणपूर शहराजवळ हा किल्ला एक प्रमुख पर्यटन आकर्षण आणि ट्रेकिंग स्थळ आहे. पायथ्याच्या गावातून गडावर जाण्यासाठी सुमारे दोन तास लागतात. तुम्ही तुमच्या वाहनाने गडाच्या अर्ध्या रस्त्यानेही जाऊ शकता. बालेकिल्ल्यावरून पावसाळ्यात दिसणारे किल्ल्याचे दृश्य मन मोहून टाकणारे असते. पावसाळ्यात हा किल्ला हिरवाईने वेढलेला असतो. नारायणपूरच्या पायथ्याशी गावात एक सुप्रसिद्ध भगवान नारायणेश्वर मंदिर आहे.
पुरंदर किल्ल्याचा इतिहास
हा तो किल्ला आहे जिथून मराठ्यांनी विजापूरच्या आदिलशाह आणि मुघलांच्या विरोधात राज्याचा विस्तार सुरू केला. हा किल्ला सर्वात जुना मानला जातो. 1646 मध्ये छत्रपती शिवाजी महाराजांनी ते ताब्यात घेतले. 1665 मध्ये त्याचा सेनापती मिर्झा राजे जयसिंग याने किल्ला ताब्यात घेतला तेव्हा छत्रपती शिवाजी महाराज आणि औरंजेब यांनी “पुरंदरचा तह” केला. तहानुसार, छत्रपती शिवाजीराजांनी पुरंदरसह तेवीस किल्ले, तसेच चार लाख होन (सोन्याची नाणी) किमतीचा प्रदेश दिला. छत्रपती शिवाजी महाराजांना प्रदेशाचे जहागीरदार म्हणून नेमण्यात आले.
5 वर्षानंतर छत्रपती शिवाजी महाराजांनी 1670 मध्ये औरंगजेबाकडून किल्ला परत मिळवला. त्यानंतर हा किल्ला पेशव्यांच्या ताब्यात गेला. 1690 मध्ये कोळी प्रमुख करोजी नाईक यांनी हा किल्ला जिंकला. 1818 मध्ये भारतावर इंग्रजांचे राज्य असताना हा किल्ला ब्रिटिशांच्या ताब्यात होता. दुसऱ्या महायुद्धात ब्रिटिशांनी या किल्ल्याचा वापर तुरुंग म्हणून केला होता. 1947 मध्ये भारताला स्वातंत्र्य मिळाले तेव्हा हा किल्ला भारत सरकारला ऐतिहासिक वास्तू म्हणून देण्यात आला.
पुरंदर किल्ल्याची रचना
किल्ला दोन पातळ्यांमध्ये विभागलेला आहे. माची हा पुरंदरचा खालचा भाग आहे. माचीच्या उत्तरेला सपाट भागात छावणी आणि रुग्णालय होते.
येथील अनेक मंदिरे पुरंदरेश्वर (किल्ल्याचा संरक्षक देव, ज्याच्यावरून त्याचे नावही पडले आहे) आणि सवाई माधवराव पेशवे यांना समर्पित आहेत. मुरारबाजी देशपांडे, किल्लेदार यांचा पुतळा आहे, ज्यांनी मुघलांपासून किल्ल्याचे रक्षण करण्यासाठी आपले प्राण दिले. माचीच्या उत्तरेकडील भागात अनेक बुरुजांचा सखल भाग आणि दोन बुरुजांसह एक आकर्षक दरवाजा आहे.
एक जिना माचीच्या खालच्या पातळीपासून वरच्या स्तरापर्यंत जातो ज्याला बालेकिल्ला म्हणतात. दिल्ली दरवाजा ही बल्लेकिल्ला (दिल्ली गेट) वर दिसणारी पहिली रचना आहे. या परिसरात एक प्राचीन केदारेश्वर (शिव) मंदिर देखील आहे. बल्लेकिल्ला देखील तिन्ही बाजूंनी एका मोठ्या थेंबाने वेढलेला आहे.
पुरंदर किल्ल्याजवळ भेट देण्यासाठी सर्वोत्तम ठिकाणे
नॅशनल वॉरफेअरचे संग्रहालय पुणे
2007 मध्ये सुरू झालेल्या युद्धादरम्यान सैनिकांच्या बलिदान आणि बलिदानाच्या स्मरणार्थ ते बांधले गेले. संग्रहालयात युद्धाशी संबंधित अनेक प्रदर्शने आहेत. उटेसाइड कारगिल युद्धात वापरण्यात आलेल्या मिग 23 बीएनचाही या यादीत समावेश होता. संग्रहालयातील प्रदर्शने पाहण्यासाठी पर्यटक लांबचा प्रवास करतात.
पुण्यातील लाल महाल
पुण्यातील लाल महाल 1630 मध्ये शाहजीराजे भोंसले यांनी त्यांचा मुलगा आणि पत्नी जिजाबाई यांच्यासाठी बांधला होता. लाल महालात छत्रपती शिवाजी महाराज आणि त्यांच्या आईची असंख्य छायाचित्रे आहेत. लाल महालाचे मुख्य आकर्षण म्हणजे राजमाता जिजाबाईची आकर्षक मूर्ती. पुरंदर किल्ल्याला भेट देताना पर्यटकांना लाल महालाचे सौंदर्यही बघायचे असते. हे पर्यटन स्थळ पुरंधर किल्ल्यापासून 40 किलोमीटर अंतरावर आहे.
बनेश्वर मंदिर
हा पुरंदर किल्ला एक लोकप्रिय पर्यटन स्थळ आहे. भगवान शिवाला समर्पित बनेश्वर मंदिर नसरपूर किल्ल्यापासून 26 किलोमीटर अंतरावर आहे. मंदिराचा परिसर नयनरम्य आणि प्रसन्न आहे. तो मध्ययुगीन काळातील आहे. या नसरपूर बनेश्वर मंदिराला संरक्षित वनक्षेत्र आणि पक्षी अभयारण्य म्हणूनही नियुक्त करण्यात आले आहे. गडाला भेट देणारे मंदिर पाहण्यासाठी करतात.
मल्हारगड किल्ला
मल्हारगड किल्ला हा पुण्याजवळील डोंगरी किल्ला आहे. सोनोरी किल्ला हे मल्हारगड किल्ल्याचे दुसरे नाव आहे. 1775 च्या सुमारास बांधलेला हा किल्ला मराठ्यांनी बांधलेला शेवटचा किल्ला मानला जातो. पुरंधर किल्ला आणि मल्हारगड किल्ला यामधील अंतर अंदाजे 27 किलोमीटर आहे. हा किल्ला पर्यटकांमध्ये लोकप्रिय आहे.
भाटघर धरण
महाराष्ट्रातील पुण्यापासून 70 किलोमीटर अंतरावर आणि पुरंदर किल्ल्यापासून 35 किलोमीटर अंतरावर असलेले गुरुत्वाकर्षण धरण, भाटघर धरण हे एक उत्तम सहलीचे ठिकाण आहे. मराठी आणि बॉलीवूड चित्रपटांसाठीही हे एक लोकप्रिय ठिकाण आहे. हे धरण, ज्याला लॉयड डॅम म्हणूनही ओळखले जाते, त्याच्या पाण्याशी संबंधित क्रियाकलापांसाठी पर्यटकांना चांगलेच आवडते.
शिंदे छत्री
महादजी शिंदे ऐतिहासिक वास्तू वानवडी, पुणे येथे आहे. महादजी शिंदे यांनी मराठा साम्राज्यावर राज्य केले. ते सरदार राणोजीराव सिंधिया यांचे पाचवे पुत्र होते. शीख सरदारांनी महादजी शिंदे यांना “वकील-उल-मुल्क” ही पदवी दिली, तर मुघलांनी “अमीर-उल-अमारा” ही पदवी बहाल केली. शिंदे छत्री हे पुरंधर किल्ल्यापासून अंदाजे 35 किलोमीटर अंतरावर आहे.
भुलेश्वर मंदिर पुणे
भुलेश्वर मंदिर हे पुण्यातील एक लोकप्रिय पर्यटन स्थळ आहे. पुरंदर किल्ल्यापासून 42 किलोमीटर अंतरावर आहे. भुलेश्वर मंदिरात भगवान शिवाचा सन्मान केला जातो. हे देखील परिसरातील संरक्षित स्मारकांपैकी एक आहे. भुलेश्वर मंदिर, पौराणिक कथेनुसार, तेराव्या शतकात बांधले गेले. या मंदिरात महिलांनी गणेशाला वेषभूषा केली आहे. या मंदिरात माता पार्वतीने नृत्य केले.
प्राणिसंग्रहालय राजीव गांधी पुणे
राजीव गांधी प्राणीशास्त्र उद्यान पुणे जिल्ह्यात कात्रस येथे आहे. यात 130 एकर जमीन आहे. कात्रस स्नेक पार्क हे राजीव गांधी प्राणीशास्त्र उद्यानाचे दुसरे नाव आहे. प्राणी उद्यानात तीन विभाग आहेत. हे प्राणी अनाथाश्रम, प्राणीसंग्रहालय आणि साप उद्यानात बदलले आहे. झूलॉजिकल पार्कमधील हे एक सुंदर तलाव देखील आहे.
पुरंदर किल्ल्याला कसे पोहोचायचे ?
- विमानद्वारे
किल्ल्यापासून जवळचे विमानतळ पुणे आंतरराष्ट्रीय विमानतळ (PNQ) आहे, जे अंदाजे 20 किलोमीटर अंतरावर आहे
- रेल्वेने
सर्वात जवळचे रेल्वे स्टेशन पुणे आहे, जे अंदाजे 40 किलोमीटर अंतरावर आहे आणि राज्य परिवहन बस किंवा टॅक्सीने पोहोचता येते.
- रस्त्याने
हे मुंबई-पुणे द्रुतगती मार्गाने मुंबईपासून अंदाजे 195 किलोमीटर आणि पुणे शहरापासून अंदाजे 40 किलोमीटर अंतरावर आहे.
नेहमी विचारले जाणारे प्रश्न:-
पुरंदर किल्ल्याला भेट देण्यासाठी सर्वोत्तम वेळ कोणती आहे ?
जून ते फेब्रुवारी हा किल्ला पाहण्यासाठी उत्तम काळ आहे. मुंबई आणि पुण्यातील लोकांसाठी हे एक लोकप्रिय कौटुंबिक ठिकाण आहे.
पुरंदर किल्ला कोठे आहे ?
पुरंदर किल्ला महाराष्ट्रात पुण्याजवळ आहे.
पुरंदर किल्ल्याची वेळ आणि प्रवेश शुल्क किती ?
आपणास कळवू की पुरंदर किल्ला सकाळी 9 ते सायंकाळी 5 या वेळेत पर्यटकांसाठी खुला असतो. या कालावधीत पर्यटक कोणत्याही दिवशी गडाला भेट देऊ शकतात. मात्र, भारतीय नागरिकांनी त्यांचा ओळखपत्र दाखवावा, तर परदेशी नागरिकांनी त्यांचा पासपोर्ट दाखवावा. पुरंधर किल्ला पाहण्यासाठी पर्यटकांना कोणतेही प्रवेश शुल्क नाही. म्हणजेच येथे प्रवेशासाठी फक्त पुरावा आवश्यक आहे.